XIX. YÜZYIL(Dağılma Devri)ISLAHATLARI

XIX. YÜZYIL(Dağılma Devri)ISLAHATLARI



II.Mahmut Islahatları

* Alemdar Mustafa Paşa, III.Selim’in tahttan indirilip öldürülmesini kabul edememiş ve isyan etmiştir.
* IV.Mustafa tahttan indirilmiş ve II.Mahmut tahta geçmiştir.
* Alemdar Mustafa Paşa, sadrazam olmuştur.
* Alemdar Mustafa Paşa Nizam-ı Cedid Ocağı’nın yerine Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur.
* Ayanlarla Sened-i İttifak imzalanmıştır (1808).

Not :Sened-i İttifak Osmanlı'da padişahın yetkilerini kısıtlayan ilk belgedir ve Osmanlı'da ilk demokratikleşme hareketidir. Bu yönüyle Magna Carta'ya (1215) benzer.


İdari Alanda Yapılan Islahatlar

* Divan Teşkilatı kaldırılmış, yerine nazırlıklar kurulmuştur.
* Tımar sistemi kaldırılmıştır.
* Devlet memurlarına maaş bağlanmıştır.
* Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme mecburiyeti getirilmiştir.
* Memurlar, dahiliye ve hariciye diye ikiye ayrılmıştır
* Memurların yargılanması için Dar-ı Şura-yı Bab-ı Ali adında bir mahkeme kurulmuştur.
* Müsadere sistemi kaldırılmış, mülkiyet hakkı tanınmıştır.
* Osmanlı'da ilk kez posta teşkilatı kurulmuştur.
* Askeri işleri düzenlemek amacıyla Askeri Şura oluşturulmuştur.
* İlk kez askeri amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır.
* Taşra Teşkilatı eyalet, liva ve kazalar olarak düzenlenmiştir. İller, merkeze bağlanmıştır.
* Mahalle ve köylere muhtarlar atanmış, ayanların etkisi kırılmaya çalışılmıştır.

Askeri Alanda Yapılan Islahatlar

* Alemdar Mustafa Paşa, Nizam-ı Cedid Ocağı’nın yerine Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur.
* II.Mahmut, Sekban-ı Cedid Ocağı’nı kaldırmış, yerine Avrupa tarzında Eşkinci Ocağı’nı kurmuştur.
* II.Mahmut, halkın desteği ile Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmıştır (1826). Bu olaya Vaka-i Hayriye denir. Böylece:

Islahatların önündeki en büyük engel kalkmıştır.
Halkta yeniçerilere karşı düşmanlık başlamıştır.
Yeniçeri mezarları tahrip edilmiştir.
Mehter yasaklanmıştır.
Padişah yönetime egemen olmuştur.
Yeniçeri Ocağı’nın yerine Avrupa tarzında Asakir-i Mansure-i Muhammediyye adı ile yeni bir ordu oluşturmuştur.


Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar

* Özel sektör teşvik edilmiştir.
* Yerli malı kullanılması teşvik edilmiştir.
* Müslüman tüccarlara gümrük kolaylığı sağlanmıştır.
* Balta Limanı antlaşması ile İngiltere ve Fransa’ya büyük ekonomik tavizler verilmiştir.

Eğitim - Kültür Alanında Yapılan Islahatlar

* İlköğretim zorunlu hale getirilmiştir.
* Avrupa tarzında eğitim verecek okullar açılmıştır (Mekteb-i Tıbbiye, Mekteb-i Adliye vb.).
* Avrupa’ya ilk kez öğrenciler gönderilmiştir.
* Takvim-i Vakayi adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır.
* Avrupa tarzı müzikler serbest bırakılmıştır.
* İlk kez karantina sistemi uygulanmıştır.
* Padişah, resmini devlet dairelerine astırmıştır.
* II.Mahmut yurdu tanımak için yurt gezilerine çıkmıştır.

Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu) (3 Kasım 1839)

* Sadrazam Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanarak I.Abdülmecid döneminde Gülhane Parkı'nda yayınlanmıştır.

Yayınlanmasının Nedenleri:

* Osmanlı Devleti’ni yıkılmaktan kurtarmak.
* Avrupa devletlerinin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını engellemek.
* Azınlıkların devlete olan bağlılığını arttırmak.
* Mısır (Kavalalı Mehmet Ali Paşa) Meselesi’nin çözümünde İngiltere’nin desteğini kazanmak.

Tanzimat Fermanı’nın Bazı Maddeleri:

* Irk, din, dil ayrımı yapılmaksızın bütün halkın ırz, namus, can ve mal güvenliği devlet tarafından sağlanacak.
* Kanun önünde herkes eşittir.
* Mahkemeler herkese açık olacak ve mahkeme edilmeden hiç kimse cezalandırılmayacak.
* Rüşvet ve iltimas kaldırılacak.
* Herkesten kazancı oranında vergi alınacak ve vergi alma işleminde adaletsizlik yapılmayacak.
* Askerlik, vatan hizmeti kabul edilecek, gayr-i müslimler de askerlik yapacaktır.
* Askere alma işlemleri belli bir düzene göre yapılacak ve askerlik süresi kısalacak.

Tanzimat Fermanı’nın Sonuçları :

* Avrupalı devletler fermanın yayınlanmasından memnun olmuşlardır.
* Azınlıklar sahip oldukları hakları yeterli bulmamışlar ve daha fazla hak istemişlerdir.
* Osmanlı Devleti Mısır Meselesi’nde ve Boğazlar Meselesi’nde İngiltere’nin desteğini kazanmış ve meseleleri kendi lehine çözmüştür.
* Kırım Savaşı'nda Avrupalılar, Osmanlı'yı desteklemiştir.

Tanzimat Fermanı’nın Önemi:

* Padişah, fermanı tek taraflı olarak ilan etmiştir.
* Hukukun üstünlüğü kabul edilmiştir.
* Tüm vatandaşlar kanun önünde eşit olmuştur.
* Padişah kendi yetkilerini sınırlandırmıştır.
* Osmanlı'da ilk kez anayasacılık hareketi başlamıştır.
* Osmanlı Devleti’nde ilk kez Avrupa Hukuk Kuralları kullanılmaya başlanmıştır.
* Avrupa tarzında mahkemeler açılmıştır.
* Tanzimat ile Osmanlı'da batılılaşma süreci başlamış ve Batılı tarzda aydınlar yetişmiştir.
* Özel mülkiyet hakkı devlet tarafından garanti altına alınmıştır.

Not :Tanzimat Fermanı’nın yayınlanmasında Avrupalı devletlerin açık bir baskısı yoktur.

Islahat Fermanı(28 Şubat 1856)

Yayınlanması'nın Nedenleri:

* Tanzimat Fermanı’nın eksikliklerini gidermek.
* Osmanlı Devleti’ni parçalanmaktan kurtarmak.
* Azınlıkların devlete olan bağlılığını güçlendirmek.
* Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek.
* Paris Konferansı’nda azınlık hakları ile ilgili kararlar verilmesine engel olabilmek.

Islahat Fermanı’nın Bazı Maddeleri:

* Azınlıklara din ve mezhep özgürlüğü sağlanacak.
* Azınlıklar kilise, okul açabilecek ve onarım yapabilecek.
* Azınlıklar il meclislerine üye olabilecek.
* Azınlıklar banka ve şirket kurabilecek. Vergilerini ödemek şartı ile mülk edinebilecekler.
* Azınlıklar askerliği yapmamaları karşılığında bedel ödeyecekler.
* Azınlıklar mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecekler.
* Ülkenin her yerinde karma mahkemeler kurulacak.
* Gayr-i müslimleri küçük düşürecek ifadeler kullanılmayacak.
* Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek.
* Hukuk kuralları, azınlık dillerine tercüme edilecek.
* Vergiler, herkesin kazancına göre alınacak.

Islahat Fermanı’nın Sonuçları:

* Azınlıklar, elde ettikleri hakları Osmanlı aleyhine kullanmışlardır.
* Azınlıklar müslümanlardan daha fazla hakka sahip olmuş, bu da müslümanların tepkisine neden olmuştur.
* Azınlıkların millileşme süreci hız kazanmıştır.

Islahat Fermanı’nın Önemi:

* Osmanlı Devleti istediği sonuca ulaşamamıştır.
* Ferman, Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışmasına neden olmuştur.

Not 1 :Islahat Fermanı’nın yayınlanmasında Avrupalı devletlerin baskısı vardır.
Not 2 :Tanzimat ve Islahat fermanları I.Abdülmecid döneminde yayınlanmıştır.



I.Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi(23 Aralık 1876)

* Kanun-i Esasi Mithat Paşa tarafından hazırlanmıştır.
* İstanbul Konferansı’nın toplanması sırasında ilan edilmiştir.
* Meşrutiyetin ve Kanun-i Esasi’nin yayınlanmasında Genç Osmanlılar’ın etkisi vardır.
* Kanun 119 maddeden oluşmuştur.

Yayınlanmasının Nedenleri:

* Osmanlı'yı yıkılmaktan kurtarmak.
* Azınlıkların devlete bağlılığını arttırmak.
* Balkan Meselesi'nin amacıyla toplanan Tersane Konferansı'nda azınlıklar konusunda Avrupalı devletlerin baskısını engellemek.

Kanun-i Esasi’nin Bazı Maddeleri:

* Osmanlı Devleti’nin yönetim şekli meşrutiyettir.
* Padişah’ın yanında iki tane meclis vardır:
* Ayan Meclisi
* Mebusan (avam) Meclisi
* Ayan Meclisi padişah tarafından atanır ve ömür boyu mecliste kalır.
* Bakanlar Kurulu padişaha karşı sorumludur.
* Meclisi açmak ve kapamak padişaha aittir.
* Kanun teklifini yalnız hükümet yapabilir.
* Barış antlaşmalarını padişah onaylar.
* Padişahın izni olmadan bir kanun mecliste görüşülemez.
* Yasama yetkisi Ayan ve Mebusan Meclisi’ne aittir.
* Yürütme yetkisi Padişah ve Bakanlar Kurulu’na aittir.
* Mebuslar Meclisi üyeleri dört yılda bir seçilir.
* Padişah, uygun gördüğü durumlarda meclisi feshedebilir, milletvekillerini sürgüne gönderebilir.

I.Meşrutiyet ve Kanun-i Esasinin Önemi:

* Osmanlı Devleti'nde rejim değişmiştir.
* Osmanlı’da halk ilk kez yönetime katılmış; halk seçme, seçilme ve temsil hakkını kullanmıştır.
* Azınlıklar da meclise girmiş ve mecliste gayr-i müslim üye sayısı müslüman üyelerin sayısını geçmiştir.
* Kanun-i Esasi, Türk tarihindeki ilk anayasadır.
* Padişah iradesinin millet iradesinin üstünde olduğu kabul edilmiştir.
* 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'nın (93 Harbi) başlaması ve meclisten bir karar çıkarılamaması bahanesiyle II.Abdülhamid, meclisi kapatmış, Kanun-i Esasi'yi yürürlükten kaldırmıştır (1878).

Not:I.Meşrutiyetin ilanı, Genç Osmanlılar’ın (Jön Türkler'in) zaferidir.


II.Meşrutiyet (1908)

* Genç Osmanlılar (Jön Türkler), İttihat ve Terakki Cemiyeti'ni kurmuştur.
* Rusya ve İngiltere Reval Görüşmesi’nde Boğazlar Meselesi’ni ve Balkanlar’ın durumunu görüşmüşlerdir (1908).
* İttihatçılar Osmanlı’nın parçalanacağından endişe etmişler, II.Abdülhamid’e meşrutiyeti ilan etmesi için baskı yapmışlar ve Rumeli'de ayaklanmışlardır.
* II.Abdülhamid baskılar sonucu meşrutiyeti ilan etmiştir (1908).
* İttihatçıların meşrutiyet yönetimi için ciddi bir hazırlığı olmadığından beklenen sonuçlar alınamamıştır.
* Meşrutiyete geçişte iktidar boşluğu ve kargaşa yaşanmıştır.

II.Meşrutiyet’in Sonuçları;

* Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
* Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek’i topraklarına katmıştır.
* Girit, Yunanistan’a bağlanma kararı almıştır.
* Osmanlı Devleti’nde ilk siyasi partiler kurulmuştur;

İttihat ve Terakki Partisi
Hürriyet ve İtilaf Partisi

Ahrar (Hürler) Partisi

* Osmanlı'da ilk kez parlamenter sistemin denemeleri yapılmıştır.
* Meşrutiyete karşı olan İstanbul'daki avcı taburları 31 Mart Olayı’nı çıkarmışlardır (13 Nisan 1909).
* İsyancılar sadrazamın ve meclis başkanının istifa etmesini istemişler, bazı İttihatçıları öldürmüş ve gazete binalarını bastırmışlardır.
* II.Abdülhamid isyanı bastırmakta başarılı olamamıştır.
* Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkanlığı’nı Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu Selanik’ten İstanbul’a gelerek, 31 Mart Ayaklanması’nı bastırmıştır.
* II.Abdülhamid tahttan indirilmiş, V.Mehmet Reşat tahta çıkarılmıştır (1909).
* İlk kez kızlar için yükseköğrenim kurumları açılmıştır.
* Kanun-i Esasi'de değişiklikler yapılmıştır.
* I.Balkan Savaşı sonucu Londra Görüşmeleri devam ederken İttihatçılar, Bâb-ı Âlî Baskını'nı gerçekleştirmiş ve yönetime hakim olmuşlardır (1913).

Kanun-i Esasi'de Yapılan Bazı Değişiklikler:

* Bakanlar, Mebusan Meclisi'ne karşı sorumlu olmuştur.
* Barış antlaşmalarını Mebusan Meclisi'nin onaylaması kararlaştırılmıştır.
* Padişahın meclisi açma, kapama ve üyeleri sürgüne gönderme yetkileri kısıtlanmıştır.
* Basına geniş özgürlükler verilmiş, sansür kaldırılmıştır.
* Hükümet üyelerini sadrazam seçmeye başlamıştır.
* Siyasi partiler kurulmuştur.

Not 1:31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime karşı yapılan ilk isyandır. Cumhuriyet rejimine karşı yapılan Şeyh Said İsyanı ile benzerlik gösterir.
Not 2:II.Meşrutiyet'ten sonra Türkçülük politikası önem kazanmıştır.

Kurtulur dil, tarih, ahlak ve iman;
Görürler, nasılmış, neymiş kahraman!
Yer ve gök su vermem dediği zaman,
Her tarlayı sular, arkımız bizim...
Alıntı ile Cevapla